Öz
Diyarbakır, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde, El-Cezire olarak da bilinen Mezopotamya'nın kuzeyinde yer almaktadır. MÖ IV. yüzyılın başlarında şehre yerleşen Ermeniler, gayrimüslimler arasında en büyük nüfusa sahipti. Kentin sosyal ve siyasi hayatında önemli bir yer tutan Ermeniler tarafından inşa edilen kiliselerin büyük bir kısmı bugün yok olmuştur. Diyarbakır'da Surp Gregos Kilisesi, Katolik Kilisesi (Surp Hosep Kilisesi), Surp Sargis Kilisesi ve Sup Pirgiç (Protestan) Kiliseleri günümüze kadar ulaşmıştır. Günümüzde cemaatin sayıca az olması nedeniyle bu kiliseler ya kullanılmamakta ya da farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Surp Pırgiç Ermeni Kilisesi, Diyarbakır Suriçi'nde yer almaktadır. Surp Pırgiç cemaati tarafından 1981 yılına kadar kullanılmıştır. Kilise, 2008 yılında Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilerek kilim ve halı dokuma atölyesi olarak işlevlendirilmiştir. Suriçi'nde 2015-2016 yıllarında meydana gelen terör kaynaklı çatışma ortamı sonucunda kilise büyük hasar görmüştür. 2017-2020 yılları arasında restorasyon çalışmaları yeniden başlatılmıştır. Bu çalışma kapsamında, Diyarbakır Surp Pırgiç Ermeni Kilisesi'nin 2008 ve 2020 yılları arasında gerçekleştirilen koruma uygulamaları ele alınacaktır.Surp Pırgiç Ermeni Kilisesi, Diyarbakır Suriçi'nde yer almaktadır. Surp Pırgiç cemaati tarafından 1981 yılına kadar kullanılmıştır. Kilise, 2008 yılında Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilerek kilim ve halı dokuma atölyesi olarak işlevlendirilmiştir. Suriçi'nde 2015-2016 yıllarında meydana gelen olaylar sonucunda kilise büyük hasar görmüştür. 2017-2020 yılları arasında restorasyon çalışmaları yeniden başlatılmıştır. Bu çalışma kapsamında, Diyarbakır Surp Pırgiç Ermeni Kilisesi'nin 2008 ve 2020 yılları arasında gerçekleştirilen koruma uygulamaları ele alınacaktır.
Protestan Kilisesi'nin koruma ve onarım sürecinde yapılan uygulamalarda, malzeme analizlerinde ve tarihleme sırasında ortaya çıkan görünen ve görünmeyen bulgulara yaklaşımlarda çağdaş restorasyon ilkelerine bağlı kalınmıştır. Sup Pirgiç (Protestan) Ermeni Kilisesi'nin çevresindeki geleneksel sokak dokusu ve bu dokuyu oluşturan evlerin, birlikte koruma planlamasına dahil edilmesi, özgün biçimine göre restorasyonlarının yapılması, kent kültürünün ve mimari mirasın geleceğe güvenle aktarılmasını sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler
Diyarbakır Suriçi Ermeniler Koruma Protestan Kilisesi Surp Pirgiç Kilisesi Onarım
Etik Beyan
Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Çalışmada etik kurul izni gerekmemiştir. Makalede tüm yazarlar aynı oranda katkıda bulunmuştur.
Destekleyen Kurum
Yok
Teşekkür
Bu çalışmanın hazırlanmasında arşivinden yararlandığımız Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne teşekkür ederiz.
Kaynakça
- Adıbelli, R. (2009). XIX. Yüzyılda Ermen Milliyetçiliğinin Doğuşunda Misyonerlik Faaliyetlerinin Rolü Kayser Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26),313-332.
- Akkoyun Özlü, G.(2023). Amerikan Board Misyonerlerinin Diyarbakır'daki Faaliyet Ve Kurumları (1850-1916), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
- Arslan, R. (1999), Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu, Diyarbakır Müze Şehir, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
- Atalay, T. (2006). Yerel Bir Tarihi Kaynak Olarak Diyarbekir Vilayet Gazetesi Ve Ermeniler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47 (I). 143-158.
- Berchem, V. & M., Strzygovksi, J. (1910), Amida, Heidelberg Carl Winter’s Universitatsbuchhandlung, Paris.
- Beysanoğlu, Ş. (1992). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, C.2, Diyarbakır Belediyesi Yayınları, Ankara.
- Dağtekin E.E. & Halifeoğlu H.S., (2019). Evaluation of Diyarbakir Armenian Churches in Lower Mesopotamia Region, Online Journal of Art and Design, volume: 7, issue: 1, Pages: 132 - 147,
- Diken,Ş.(2005),http://www.bianet.org/2003/10/24/25430.htm.
- Dinçer İ. (2016). Bir Dünya Mirası Olarak Suriçi'ni Korumada Önkoşul: Tüm Paydaşların Ortaklaşmış Değer Algısı, Mimarlık Dergisi, (389).10-13, Ankara.
- Diyarbakır Salnâmeleri -II-(1999), “1286-1323 (1869-1905)”, Editör: Ömer Tellioğlu, . Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları. 31.
- Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Arşivi (2012).
- DVBM Arşivi (2023). Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü
- Ercan, Y. (1990). Osmanlı İmparatorlunda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi I: 117-125, ss. 124
- Gabriel, A. (1940), Voyages Archeologiques Dans La Turquie Orientale, Paris
- Göyünç, N. (1983). Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul s.54.
- Göyünç, N. (1994). Diyarbakır. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (9) 465. TDV Yayınları, İstanbul.
- Hewsen, R. (2006). “Armenia on the Tigris: the Vilayet of Diarbekir and the Sanjak of Urfa”, Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa, Chapter 2, Costa Mesa 2006.
- Hillez Halifeoğlu S. (2016). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Ermeni Kiliseleri Koruma Ve Kullanım Durumları, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır
- Karaca, Z., (2008). İstanbul’da Tanzimat Öncesi Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, 1. Baskı, İstanbul, Türkiye. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., ss. 645-646
- KKA (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı, Diyarbakır Kültür ve Turizm Projeleri Raporu, s. 22.
- Karaaslan M. (2018). Diyarbakır Suriçi Bölgesinin Yeniden İnşası Ve Hukuksal Boyutu, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(39), 335-373.
- Korkusuz, M.Ş. (1999). Bir Zamanlar Diyarbekir. İstanbul.
- Korkusuz, M.Ş., (2003). Seyahatnamelerde Diyarbakır, Kent Yayınları, İstanbul,
- Korkmaz N. G. (2006). Diyarbakır Kiliseleri Kapsamında Surp Sargis Kilisesi Koruma Ve Restorasyon Önerisi. Yüksek Lisans Tezi, 21. İstanbul.
- Kuruyazıcı, H. (1997) Diyarbakır. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, YEM, C. 1:461-463 İstanbul.
- Küçük M. A. (2009), Anadolu'da Protestan Eımeni Milletinin Oluşumu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50(2), 53-164.
- Parla, C. (2005). Diyarbakır Surları ve Kent Tarih. ODTÜ MFD, 1 (22),1.
- Parla, C. (1990) Türk İslam Şehri Olarak Diyarbakır. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
- Pekak, S. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrımüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos). Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 51: 171 -204, ss: 177
- Sayar S. (2001). İstanbul'daki Protestan Kiliseleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2), 285-291.
- Sevinç, N. (2003). Arşiv Belgeleriyle Tehcir Ermeni İddiaları ve Gerçekler. Avrasya Bir Vakfı Yayınları, Ankara. 13.
- Seyfeli, C. (2004). Osmanlıya Kadar Diyarbakır Çevresinde Ermenilerin Dini Durumları. I.Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır.
- Şimşek, M. (2018). Süryaniler ve Diyarbakır, Kent Işıkları Yayınları, s. 136.
- Özcoşar, İ. (2008). 19. Yüzyılda Diyarbakır’da Hıristiyan Cemaatler, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6(12) 53-69.
- Taş K. Z. (2003). Osmanlı Devleti Zamanında Diyarbakırdaki Ermeni Nüfusu Üzerine Bazı Bilgiler. Milli Eğitim Dergisi, 157.
- Tuğlacı, P. (1991) İstanbul Ermeni Kiliseleri. Pars Yayın Ticaret, İstanbul.
- Tuncer, C. O. (2002). Diyarbakır Kiliseleri, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları Ankara.
- Üngör, U.Ü. & Polatel, M. (2011). Confiscation and Destruction: The Young Seizure of Armenian Property. London and New York: Continuum, pp. 133-64.
- Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790 - 1840), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 47-48, Ankara.
- Yönetim Planı (2014). Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
Öz
Diyarbakır is located in the south-eastern Anatolia region of Turkey, in the north of Mesopotamia, also known as Al-Jazira. Inhabited by different ethnic and religious groups, the city played an important role in the early development of Christianity. Most of the churches built by Armenians, who played an important role in the social and political life of the city, have disappeared today. Surp Gregos Church, Catholic Church (Surp Hosep Church), Surp Sargis Church and Sup Pirgiç (Protestant) Churches have survived to the present day in Diyarbakır. Surp Pırgiç Armenian Church is located in Suriçi, Diyarbakır. It was used by the Surp Pırgiç community until 1981. In 2008, the church was restored by the Diyarbakır Regional Directorate of Foundations and was utilised as a rug and carpet weaving workshop. The church was severely damaged as a result of the terrorist conflict that occurred in Suriçi in 2015-2016. Restoration works were restarted between 2017-2020. Within the scope of this study, the conservation practices of Diyarbakır Surp Pırgiç Armenian Church between 2008 and 2020 will be discussed.Surp Pırgiç Armenian Church is located in Suriçi, Diyarbakır. It was used by the Surp Pırgiç community until 1981. In 2008, the church was restored by the Diyarbakır Regional Directorate of Foundations and was utilised as a rug and carpet weaving workshop. As a result of the events that took place in Suriçi in 2015-2016, the church was severely damaged. Restoration works were restarted between 2017-2020. Within the scope of this study, the conservation practices of Diyarbakır Surp Pırgiç Armenian Church between 2008 and 2020 will be discussed.
Contemporary restoration principles were adhered to in the conservation and restoration of the Protestant Church, material analyses and approaches to the visible and invisible findings that emerged during dating. The inclusion of the traditional street texture around the Sup Pirgiç (Protestant) Armenian Church and the houses that make up this texture in the conservation planning and their restoration according to their original form will ensure that the urban culture and architectural heritage will be transferred to the future with confidence.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adıbelli, R. (2009). XIX. Yüzyılda Ermen Milliyetçiliğinin Doğuşunda Misyonerlik Faaliyetlerinin Rolü Kayser Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26),313-332.
- Akkoyun Özlü, G.(2023). Amerikan Board Misyonerlerinin Diyarbakır'daki Faaliyet Ve Kurumları (1850-1916), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
- Arslan, R. (1999), Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu, Diyarbakır Müze Şehir, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
- Atalay, T. (2006). Yerel Bir Tarihi Kaynak Olarak Diyarbekir Vilayet Gazetesi Ve Ermeniler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47 (I). 143-158.
- Berchem, V. & M., Strzygovksi, J. (1910), Amida, Heidelberg Carl Winter’s Universitatsbuchhandlung, Paris.
- Beysanoğlu, Ş. (1992). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, C.2, Diyarbakır Belediyesi Yayınları, Ankara.
- Dağtekin E.E. & Halifeoğlu H.S., (2019). Evaluation of Diyarbakir Armenian Churches in Lower Mesopotamia Region, Online Journal of Art and Design, volume: 7, issue: 1, Pages: 132 - 147,
- Diken,Ş.(2005),http://www.bianet.org/2003/10/24/25430.htm.
- Dinçer İ. (2016). Bir Dünya Mirası Olarak Suriçi'ni Korumada Önkoşul: Tüm Paydaşların Ortaklaşmış Değer Algısı, Mimarlık Dergisi, (389).10-13, Ankara.
- Diyarbakır Salnâmeleri -II-(1999), “1286-1323 (1869-1905)”, Editör: Ömer Tellioğlu, . Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları. 31.
- Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Arşivi (2012).
- DVBM Arşivi (2023). Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü
- Ercan, Y. (1990). Osmanlı İmparatorlunda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi I: 117-125, ss. 124
- Gabriel, A. (1940), Voyages Archeologiques Dans La Turquie Orientale, Paris
- Göyünç, N. (1983). Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul s.54.
- Göyünç, N. (1994). Diyarbakır. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (9) 465. TDV Yayınları, İstanbul.
- Hewsen, R. (2006). “Armenia on the Tigris: the Vilayet of Diarbekir and the Sanjak of Urfa”, Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa, Chapter 2, Costa Mesa 2006.
- Hillez Halifeoğlu S. (2016). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Ermeni Kiliseleri Koruma Ve Kullanım Durumları, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır
- Karaca, Z., (2008). İstanbul’da Tanzimat Öncesi Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, 1. Baskı, İstanbul, Türkiye. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., ss. 645-646
- KKA (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı, Diyarbakır Kültür ve Turizm Projeleri Raporu, s. 22.
- Karaaslan M. (2018). Diyarbakır Suriçi Bölgesinin Yeniden İnşası Ve Hukuksal Boyutu, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(39), 335-373.
- Korkusuz, M.Ş. (1999). Bir Zamanlar Diyarbekir. İstanbul.
- Korkusuz, M.Ş., (2003). Seyahatnamelerde Diyarbakır, Kent Yayınları, İstanbul,
- Korkmaz N. G. (2006). Diyarbakır Kiliseleri Kapsamında Surp Sargis Kilisesi Koruma Ve Restorasyon Önerisi. Yüksek Lisans Tezi, 21. İstanbul.
- Kuruyazıcı, H. (1997) Diyarbakır. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, YEM, C. 1:461-463 İstanbul.
- Küçük M. A. (2009), Anadolu'da Protestan Eımeni Milletinin Oluşumu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50(2), 53-164.
- Parla, C. (2005). Diyarbakır Surları ve Kent Tarih. ODTÜ MFD, 1 (22),1.
- Parla, C. (1990) Türk İslam Şehri Olarak Diyarbakır. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
- Pekak, S. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrımüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos). Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 51: 171 -204, ss: 177
- Sayar S. (2001). İstanbul'daki Protestan Kiliseleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2), 285-291.
- Sevinç, N. (2003). Arşiv Belgeleriyle Tehcir Ermeni İddiaları ve Gerçekler. Avrasya Bir Vakfı Yayınları, Ankara. 13.
- Seyfeli, C. (2004). Osmanlıya Kadar Diyarbakır Çevresinde Ermenilerin Dini Durumları. I.Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır.
- Şimşek, M. (2018). Süryaniler ve Diyarbakır, Kent Işıkları Yayınları, s. 136.
- Özcoşar, İ. (2008). 19. Yüzyılda Diyarbakır’da Hıristiyan Cemaatler, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6(12) 53-69.
- Taş K. Z. (2003). Osmanlı Devleti Zamanında Diyarbakırdaki Ermeni Nüfusu Üzerine Bazı Bilgiler. Milli Eğitim Dergisi, 157.
- Tuğlacı, P. (1991) İstanbul Ermeni Kiliseleri. Pars Yayın Ticaret, İstanbul.
- Tuncer, C. O. (2002). Diyarbakır Kiliseleri, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları Ankara.
- Üngör, U.Ü. & Polatel, M. (2011). Confiscation and Destruction: The Young Seizure of Armenian Property. London and New York: Continuum, pp. 133-64.
- Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790 - 1840), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 47-48, Ankara.
- Yönetim Planı (2014). Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Mimari Miras ve Koruma, Yapı, Çevre, Yerleşim ve Ürünlerde Koruma, Restorasyon, Yenileme |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Ağustos 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Nisan 2024 |
| Kabul Tarihi | 23 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 |
Artium is an OAJ supported by Hasan Kalyoncu University
Open access articles in Artium are licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDeriatives 4.0 International License (CC BY-NC-ND 4.0).
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/