İlahiyat Akademi

Öz

Halk arasında Havva’nın Âdem’in (a.s.) kaburga kemiğinden yaratıldığına ilişkin yaygın bir inanış vardır. Bu inanışın yaygınlaşmasındaki en önemli etkenlerden birisi kadının kaburga kemiğinden yaratıldığını ifade eden hadistir. “Kaburga hadisi” diye nitelendirebileceğimiz bu hadis, rivayet zinciri bakımından on sekiz sened ve altmış bir farklı tarîkle Kütüb-i Tisʻa kaynaklarında yerini almıştır. Buhârî ve Müslim tarafından rivâyet edilmesi sebebiyle, klasik anlamda sahihlik derecesi en yüksek olan “müttefekun aleyh” hadisler arasında yer almıştır. Metin bakımından hadis, biri “yaratma”, diğeri “teşbih” olmak üzere iki ayrı lafızla gelmiştir. Hz. Peygamber’in bu hadisi her iki versiyonuyla birlikte söylemiş olduğu düşünülemez. Kütüb-i Tisʻa’da “teşbih”li versiyon daha çok olduğu halde, sonraki kaynaklarda yaratma versiyonunun daha yaygın hale geldiği görülmektedir. Dolayısıyla hadis, geleneksel anlamda daha çok “kadının kaburga kemiğinden yaratılmış olduğu” şeklinde anlaşılmıştır. Günümüzde hadise ilişkin çeşitli araştırmalar yapılmış, ancak gerek senedin sıhhati gerekse metnin yorumu hakkında farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Bazı araştırmacılar hadisin bazı senedlerinde tenkide uğrayan râviler bulunmakla birlikte geneli itibarıyla sahih olduğunu söylemişler; metin bakımından da “teşbih” versiyonlarının daha doğru olduğu kanaatine varmışlardır. Bazı araştırmacılar ise konuyu daha kapsamlı şekilde ele aldıklarını, tenkide uğrayan râvilerin çokluğu sebebiyle hadisin sened bakımından olduğu gibi, metin bakımından da problemli olduğunu ileri sürmüşlerdir. Zira hadis ister “yaratma” ister “teşbih” lafzıyla ele alınsın, netice itibarıyla kadının düzeltilmesi mümkün olmayan eksiklikle yaratılmış olduğu anlamı ortaya çıkar ki, bu anlam da Kur’an’da insanın ahsen-i takvim üzere yaratılmış olduğu gerçeğine aykırı düşer. Dolayısıyla hadisin metin bakımından sahih olamayacağı iddia edilmiştir. Bu araştırmanın amacı günümüzde yapılan çalışmaları da dikkate alarak “kaburga hadisi”ni sened ve metin bakımından yeniden analiz etmektir. Dolayısıyla bu çalışmada tenkide uğrayan râviler üzerinde yeniden durulmuş, rivayetlerinin sahih kabul edilip edilemeyeceği irdelenmiştir. Fakat hadisin asıl problemli tarafı metnidir. Metnin problemli oluşu hususunda araştırmacılar arasında ittifak vardır. Metni doğru şekilde yorumlayabilmek için bu çalışmada konunun sosyolojik temelinin yanı sıra özellikle Kur’an’î bir kavram olan nefs-i vâhide ile ilişkisi irdelenmiştir. Sosyolojik olarak hadisin “yaratma” lafzıyla gelen rivayetlerin kadının kaburga kemiğinden yaratılmış olduğu inancının yaygın olduğu Irak bölgesi râvileri tarafından rivayet edildiğine dikkat çekilmiştir. Bu inanç, Kur’an’da geçen nefs-i vâhide kavramıyla Hz. Âdem’in, ondan yaratılan eşle de Havvâ’nın kastedildiği yorumu ile birleştirilince, sonuç olarak Havva’nın Hz. Âdem’in kaburga kemiğinden yaratılmış olduğu ortaya çakmaktadır. Bu çalışmada nefs-i vâhide âyetleriyle kaburga hadisinin birleştirilemeyeceği üzerinde durulmuş, geleneksel yaklaşımın problemli oluşuna işaret edilmiştir. Ayrıca ilk bakışta bu hadis vasıtasıyla Hz. Peygamber’in kadınların eksikliğine dikkat çektiği izlenimi hâsıl olsa da detaylı bir bakış açısıyla ana amacının narin ve kırılgan yapıları sebebiyle erkeklerin kadınlara karşı nazik davranmalarını öğütlediği anlaşılmaktadır. Asıl muhatap kadınlar değil, erkeklerdir.